Na de oversteek (De boerderij)

- M. Van der Eecken, Lokeren

Het monumentale schilderij Na de oversteek (1899) van Emile Claus is een indrukwekkend vervolg op zijn meesterwerk Koeien bij het oversteken van de Leie (Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, Brussel, inv.no. 3584). Claus' fascinatie voor het landschap en het spel van licht en schaduw komt in dit werk ten volle tot uiting. Het schilderij toont een moment van rust en verstilling na de oversteek van de kudde. Waar Koeien bij het oversteken van de Leie de beweging en spanning van de overtocht vastlegt, straalt Na de oversteek een diepe sereniteit uit.

Claus componeert de scène in een subtiele driehoekscompositie: het ondiepe water en de rustende koe op de voorgrond leiden de blik van de toeschouwer via de groene berm omhoog naar de horizon. De reflecties op het water verbinden het land met het zonlicht dat van linksboven in het schilderij schijnt. Het landschap straalt een harmonieuze samenhang uit waarin natuur, licht en atmosfeer samensmelten. De rust na de inspanning wordt extra benadrukt door de aanwezigheid van een kippenmand met eendenkuikens, die een huiselijke, pastorale toets aan de compositie toevoegt.
De schildertechniek van Claus in dit werk getuigt van zijn beheersing van het luminisme, waarin hij op impressionistische wijze de subtiele effecten van het zonlicht weergeeft. De compositie wordt gedomineerd door een groen kleurenschema, waarbij Claus enkel enkele opvallende kleuraccenten toevoegt, zoals de rood-witte koe op de voorgrond. Het licht dat op het middenplan door de bomen breekt, voegt diepte toe zonder de harmonie van het geheel te doorbreken.

Net als een filmregisseur vervolgt Claus met Na de oversteek het verhaal dat hij in Koeien bij het oversteken van de Leie begon. Beide schilderijen spelen zich af aan de oevers van de Leie, een rivier die zowel een barrière als een decor vormt. Dit werk nodigt de toeschouwer uit om na te denken over het ritme van het landelijke leven, zonder dat Claus expliciet een symbolische betekenis oplegt. Na de oversteek sluit ook aan bij andere werken van Claus uit deze periode, zoals Zomeravond (1893) en De IJsdragers (1891), waarin hij de wisselwerking tussen mens, dier en natuur in een luministisch licht badend landschap uitwerkt.

In een breder internationaal perspectief kan Claus’ werk vergeleken worden met dat van Franse en Engelse impressionisten, zoals Claude Monet en John Singer Sargent. Net als Monet’s La Manneporte en Les Peupliers (1891) speelt Claus met de effecten van natuurlijk licht en reflecties op het water. Zijn schilderijen hebben dezelfde luchtige, vibrerende toets die kenmerkend is voor het impressionisme, maar hij voegt daar een Vlaamse, meer realistische robuustheid aan toe. Ook binnen de Belgische kunstscene neemt Claus een bijzondere plaats in, naast kunstenaars als Théo van Rysselberghe en Anna Boch, die eveneens de invloed van het luminisme en impressionisme in hun werk verwerkten.

Het schilderij werd recent nog getoond op de succesvolle tentoonstelling Emile Claus. Prins van het luminisme in het Museum van Deinze en de Leiestreek (MuDeL) in 2024-2025, waar het zij aan zij hing met Koeien doorwaden de Leie, het meesterwerk uit het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten van België. Deze tentoonstelling bevestigde Claus’ status als een sleutelfiguur binnen het Belgisch impressionisme en luminisme, en onderstreepte de blijvende relevantie van Na de oversteek als een van de hoogtepunten in zijn oeuvre.

Studies en vergelijkbare werken van hetzelfde onderwerp:
Lemonnier, C., Emile Claus (Brussel: G. Van Oest & Co., 1908), 27-28, 30-31, 34-35.
- De Smet, J., Retrospective Emile Claus, cat. (Gent: SD & Z / Pandora / Gemeentekrediet, 1997), 150-151, 154-155, cat.nr. 78-80, 84-85.
- De Smet, J., Emile Claus in het landleven, cat. (Gent: Mercatorfonds / MSK, 2009), 118-121, cat.nr. 70-73.

Referenties:
Emile Claus, Koeien bij het Oversteek van de Leie, 1899, olieverf op doek, 200 x 305 cm, inv.nr. 3584. Herkomst: Gekocht op Salon van La Libre Esthetiek, Brussel, 1901, cat.nr. 121. Op dit salon werden ook werken getoond van Monet, Cezanne, Pissarro, Renoir e.a.

- 1956, Gent, Provinciebestuur Oost-Vlaanderen, Tentoonstelling Scaldis, 15.07-23.09, no. 0136, cat.no. 20.
- 1997, Oostende, PMMK (thans MuZee), Retrospectieve Emile Claus, cat.no. 87 (ill.).
- 2024, Deinze, MuDeL, Emile Claus. Prins van het luminisme, cat.no. 79.

- Buysse, C., Emile Claus. Mijn broeder in Vlaanderen (Gent/ Bussum: 1925), p. 30.
- De Smet, J., Emile Claus, tent.cat. (Antwerpen: Pandora, 1997), p. 157, cat.no. 87 (ill.).
- De Smet, J., Emile Claus. Prins van het luminisme, tent.cat. (Deinze: MuDeL, 2024), 112-113, cat.no. 79 (ill.).
- Pauwels, P.J.H., Als een fonkelenden spiegel (Sint-Martens-Latem: Galerie Oscar De Vos, 2019), 129 (ill.).
- D'Hanens, G. e.a., Tentoonstelling Scaldis, tent. cat. (Gent: Provinciebestuur Oost-Vlaanderen / Museum voor Schone Kunsten, 1956), p. 219, cat.no. 20 (getiteld als 'Drinkend rund').

Voorstudies en eerdere uitvoeringen van dit meesterwerk: 
- Lemonnier, C., Emile Claus (Brussel: G. Van Oest & Co., 1908), pp. 27-28, 30-31, 34-35.
- De Smet, J., Retrospective Emile Claus, tent.cat. (Gent: SD&Z/ Pandora/ Gemeentekrediet, 1997), pp. 150-151, 154-155, no. 78-80, 84-85.
- De Smet, J., Emile Claus en het landleven, tent.cat. (Ghent: Mercatorfonds/ MSK, 2009), pp. 118-121, no. 70-73.